De Euraziatische lynx wordt de laatste jaren steeds vaker (weer) in Nederland gesignaleerd. Het is de grootste wilde kat in Europa die dankzij verschillende projecten in omringende landen langzaam maar zeker weer in aantal toeneemt.
lynx-1
Europese Lynx © D. Post
Rijk: Animalia (dieren)
Stam: Chordata (chordadieren)
Substam: Vertebrata (gewervelden)
Klasse: Mammalia (zoogdieren)
Orde: Carnivora (vleeseters)
Familie: Felidae (katten)
Subfamilie: Felinae (kleine katten)
Geslacht: Lynx
Soort: Lynx lynx
Uiterlijk
De lynx heeft karakteristieke bakkebaarden, gepluimde oren en een kort staartje. Hij staat hoog op de poten. De vacht van de lynx is in de zomer geelbruin. ’s Winters is de vacht bleker en dikker. Verspreid over zijn lichaam liggen enkele kleine, bleke vlekken. Vooral de ledematen zijn duidelijk gevlekt. De staart is kort met een zwart puntje.
Lynxen zijn goed tegen kou bestand, dankzij de dichte vacht en de haarkussens aan hun voeten. De gepluimde oorschelpen zijn uiterst nuttig voor het opvangen van zelfs de zwakste geluiden. Ze hebben als het ware de functie van antennes.
De kop-romplengte ligt bij een volwassen lynx tussen de 80 en 130 cm, de schouderhoogte tussen de 60 en de 75 cm, gemiddeld 65 cm. Het staartje wordt 11 tot 25 centimeter lang. Lynxen wegen 18 tot 25, soms tot 38 kg.
Gedrag
Het dier leeft territoriaal. De mannetjes hebben aparte territoria die overlappen met die van de eveneens solitair levende wijfjes. Als hol wordt meestal een rotshol gebruikt, maar ook een dassenburcht of dicht struikgewas wordt gebruikt. De omvang van een territorium is ongeveer 100 tot 1000 km2.
Voedsel
Lynxen jagen voornamelijk in de schemering. Het zijn geen opportunisten; ze jagen voornamelijk op hazen, reeën en gemzen. Ook knaagdieren, jonge hoefdieren en hoendervogels als patrijs, korhoen en sneeuwhoen worden gegrepen. Een enkele keer worden ook grotere hertensoorten gedood. De meeste dieren, waaronder hazen, worden vanuit struiken beslopen. Een groter prooidier als een ree wordt vaak vanuit een hinderlaagboom geslagen, waarna het dier in de keel wordt gegrepen. De lynx eet gemiddeld één kilogram per dag. In Beieren bleek uit onderzoek dat de ree driekwart van het menu uitmaakte. Omdat een ree te groot is om in een keer op te eten kan een lynx soms 6 dagen achter elkaar terugkomen naar een prooidier om hier nog van te eten. Deze kennis wordt gebruikt voor de monitoring van lynxen. Jagers vinden wel prooien van lynxen, waarna camera’s geïnstalleerd kunnen worden met bewegingsmelders waarmee de lynxen gefotografeerd kunnen worden.
Een lynx is voortdurend bezig met de evaluatie van zijn territorium op basis van prooidier-activiteit. Bekend is dat lynxen wildwissels voortdurend op recente betreding inspecteren. Het is overigens niet waar dat lynxen enkel zieke en zwakkere dieren aanvallen. Ze vallen met name onoplettende dieren aan. Een klein gedeelte van de aanvallen is succesvol (1 op de 6) waardoor aangevallen dieren snel oplettend gaan worden en de lynx zich moet verplaatsen naar een ander gedeelte van het territorium waar de prooien eenvoudiger te vangen zijn.
Voortplanting
De paartijd loopt van januari tot maart, waarna na een draagtijd van ongeveer 74 dagen de jongen in mei of juni worden geboren. De lynx krijgt per worp tussen de één en de vijf, meestal twee à drie jongen. De oogjes gaan na 16 à 17 dagen open. De zoogtijd duurt twee tot vijf maanden. Ze verlaten het nest voor het eerst na 4 maanden. Ze blijven ongeveer 12 maanden bij de moeder. Het mannetje helpt de eerste twee maanden mee met de zorg, door voedsel voor de moeder te brengen.
Een mannetje is na ongeveer 30 maanden geslachtsrijp, een vrouwtje na 22 maanden. Het wordt maximaal 20 jaar oud, ongeveer 15 jaar in het wild en 17 jaar in gevangenschap.
Verspreiding:
De Euraziatische lynx komt voor in de wouden van Europa en Noord- en Centraal-Azië, van het Himalayagebergte tot Siberië. Hij heeft een voorkeur voor volwassen, dichtbegroeide naaldwouden en gemengde bossen, met veel bomen en een dichte ondergroei. Ook komt hij voor in steile rotsgebergten tot 1000 meter hoogte. Een enkele keer wordt hij tot op 2000 meter hoogte aangetroffen.
De lynx kwam voorheen voor in het grootste gedeelte van Europa, van Centraal-Frankrijk en de Pyreneeën tot de Balkan. Het dier is in Europa in veel streken uitgeroeid, omdat hij schade zou aanrichten aan de wildstand en het vee.
Daar waar hij nog aangetroffen wordt, is het een beschermd dier. Op sommige plaatsen neemt zijn aantal zelfs weer toe, zoals nu in delen van Europa. Redelijk recent is de soort geherintroduceerd in de Alpen van Frankrijk en Zwitserland, de Jura, de Vogezen en de Harz. In Oost-Europa zijn ze nooit uitgeroeid geweest. In 1960 was de soort verdwenen uit West-Europa, maar nu zijn ze in de meeste landen weer aanwezig.
België
Na 300 jaar afwezigheid komt de lynx sinds plusminus 2002 weer in de noordelijke Ardennen van België voor, in onder andere Vielsalm tot aan sinds 2005 in de Voerstreek. Dit is de noordwestelijke grens van het verspreidingsgebied en sluit aan op de populaties in de Eifel en de Vogezen.
Nederland
De lynx kwam nog tot diep in de Middeleeuwen in Nederland voor. Uit de administratie van de toenmalige ‘edele’ slagers, die hun vlees van de edele jachthouding afnamen, blijkt dat de aanlevering van lynxen met enige regelmaat plaatsvond. Ook is er een schedel met onderkaak gevonden bij een Romeinse nederzetting bij Valkenburg. In de netten van Nederlandse Noordzeevissers worden nog geregeld schedelfragmenten en beenderen van de lynx uit de ijstijd aangetroffen. Deskundigen gaan ervan uit dat er nooit sprake is geweest van de afschot van de laatste Nederlandse lynx, maar dat de lynx samen met de wolf rond 1890 in Nederland uitstierf. Maar ook dat is niet zeker, aangezien lynxen treklustige, solitaire dieren zijn, in tegenstelling tot de wolf, die vaak vaste jachttrajecten hanteert.
Volgens de officiële lezing is de lynx in Nederland uitgestorven. Echter naast zichtwaarnemingen in de provincie Limburg zijn er vanaf 1999 ook waarnemingen in de provincie Gelderland. Voor Alterra is dit aanleiding een onderzoek in te stellen naar de huidige status van de lynx op basis van onderzoek naar de betrouwbaarheid van zichtwaarnemingen in Nederland sinds 1988. Ook waarnemingen in de bosachtige omgeving van Kootwijk worden daarbij onder de loep genomen. Nieuwe waarnemingen kunnen bij Waarneming.nl gemeld worden. Tot nog toe (2009) zijn er daar drie waarnemingen gemeld, allemaal in Limburg.
Toekomst voor de lynx in Nederland
Op dit moment wordt vermoed dat het in Zuid-Limburg en op de Veluwe om verdwaalde lynxen uit België / Duitsland gaat. Of en waar de lynx zich in Nederland zal vestigen, is de vraag, omdat veel natuurgebieden klein en versnipperd zijn. Sommige deskundigen concluderen echter uit de vele waarnemingen in die gebieden dat de lynx langzaamaan aan het wennen is aan de versnipperde leefgebieden.
Tegen de aanwezigheid van de lynx zou ook weerstand kunnen bestaan, omdat deze al dan niet terecht als schadelijk en gevaarlijk wordt beschouwd. Bij veel mensen leeft een ongemakkelijk gevoel hun land met een ‘gevaarlijk dier’ te moeten delen, terwijl anderen het prachtig vinden als het dier zich weer zou vestigen in Nederland. Ervaringen in Duitsland met de vestiging van de wolf leert dat dit een geweldige stimulans is voor het toerisme.
In 1991 is een rapport verschenen over de herintroductie van lynxen in Nederland waarin de conclusie wordt getrokken dat de Veluwe 10 tot 25 lynxen zou kunnen voeden. Dat is echter een te kleine populatie om op lange duur zelfstandig te kunnen voortbestaan. Inmiddels is de EHS volop in ontwikkeling en sluit de Veluwe vrijwel aan op de Utrechtse Heuvelrug en Duitsland, waardoor een populatie in verbinding kan komen te staan met andere Europese populaties. Hierdoor zou het inteeltrisico verminderen en kan de aanwezigheid van de lynx in Nederland realiteit worden. Op 12 mei 2009 meldde De Telegraaf dat er een lynx is gesignaleerd in Drenthe. Er wordt echter bij vermeld dat de kans dat het dier zich in Nederland vestigt klein is.
Potentiële natuurgebieden
Niet uitgesloten is dat de lynx zich rond 2010 in Limburg zal vestigen. Als de Veluwe dan ook een populatie herbergt, zou het nuttig zijn het trekgedrag van deze dieren te faciliteren. Een doorgang (corridor) naar de Oostvaardersplassen, alsmede naar(grote) beboste natuurgebieden langs de grote rivieren is dan een optie.
